Każdy nauczyciel spotkał się z uczniem przejawiającym różnego rodzaju problemy adaptacyjne od agresji, poprzez potrzebę „bycia gwiazdą” (zwrócenie na siebie uwagi), po skrajne wycofanie. Otoczenie odpowiednią opieką ucznia z omawianymi trudnościami pomoże dziecku czy nastolatkowi je przezwyciężyć, prowadząc do poprawy funkcjonowania w szkole oraz pełniejszego rozwoju we wszystkich sferach.
ADAPTACJA= PRZYSTOSOWANIE DEFINICJE
Wincenty Okoń:
Adaptacja biologiczna oznacza zachowania przystosowawcze organizmu w stosunku do zmian zachodzących w środowisku;
Adaptacja społeczna – proces lub wynik procesu uzyskiwania równowagi między potrzebami jednostki a warunkami otoczenia społecznego.
Andrzej Lewicki:
Na gruncie psychologii określa adaptację jako umiejętność zaspokajania przez osobnika w warunkach danego środowiska, potrzeb rozumianych szeroko jako dążenie do określonych celów, zarówno zdobywczych jak i obronnych.
Jean Piaget
Dwa procesy adaptacji: akomodacja i asymilacja. Proces asymilacji jest związany z włączeniem nowych treści percepcyjnych, motorycznych czy pojęciowych do istniejących schematów lub wzorców. Akomodacja to proces przekształcania i dostosowania się schematów czynnościowych – posiadanych przez jednostkę na danym etapie rozwoju psychicznego – do nowych oddziaływań środowiska, które z racji ich odmienności nie pozwalają się zasymilować (włączyć) do schematów już istniejących”
Janina Doroszewska
Adaptacja krótkofalowa (rzekoma) – przystosowująca jednostkę tylko do danej, krótkotrwałej sytuacji życiowej;
Adaptacja fragmentaryczna – dostosowująca osobnika do sytuacji życiowej trwającej dłuższy czas, ale stanowiącej fragment jego życia;
Adaptacja generalna – przystosowująca do grupy społecznej, do której dana jednostka przynależy od urodzenia, a polega na wytworzeniu się czynników dziedzicznych lub nabytych we wczesnym dzieciństwie, albo wytworzonych na skutek długotrwałości oddziaływania, a przez to głęboko zakorzenionych w osobowości jednostki.
CZYNNIKI WARUNKUJĄCE PROCES ADAPTACJI
– czynniki endogenne np.: płeć, wiek, indywidualne cechy układu nerwowego, stan zdrowia oraz ogólny poziom psychoruchowego rozwoju dziecka.
– czynniki egzogenne, związane ze środowiskiem domowym dziecka oraz z nowym środowiskiem, do którego ma się ono przystosować (m.in. postawy nauczycieli i ich oddziaływania wychowawcze, wyposażenie w pomoce dydaktyczne). Wśród parametrów związanych z rodziną wymieniane są: status społeczny, warunki bytowe, struktura formalna, liczba członków rodziny i wzajemne stosunki między nimi, postawy rodziców i związany z tym system wychowawczy.
SYTUACJE WYMAGAJĄCE ADAPTACJI
– rozpoczęcie edukacji przedszkolnej
– przejście z przedszkola do szkoły,
– rozpoczęcie nauki w klasie IV szkoły podstawowej – zmiana organizacji nauczania i systemu wymagań wobec ucznia,
– przejście ze szkoły podstawowej do gimnazjum, z gimnazjum do szkoły ponadgimnazjalnej, lub ponadpodstawowej
– zmianą nauczyciela, klasy lub szkoły (efekt przeprowadzki),
– powrotem z emigracji (inny system edukacji, bariery językowe),
– zmiana środowiska społeczno-kulturowego (dotyczy Romów i obcokrajowców),
– wydarzenia kryzysowe w życiu osobistym (rozwód rodziców, śmierć bliskiej osoby).
TRUDNOŚCI ADAPTACYJNE W PRZEDSZKOLU
– Ciche i spokojne dziecko staje się nadpobudliwe i nerwowe lub jeszcze bardziej zamyka się w sobie, a dziecko przebojowe nagle traci grunt pod nogami i wyraźnie dystansuje się do rzeczywistości
– Agresja – należy jednoznacznie potępić złe zachowanie, ale gdy ono ustaje, okazać dziecku zrozumienie oraz akceptację, by maluch nie uwierzył, że jest zły, ale znalazł w sobie siłę, by następnym razem postąpić inaczej.
– Płacz – Psychologowie podkreślają, by pozostać spokojnym i nie reagować na płacz dziecka nadmiernie, by nie pogłębiać problemu. Jeśli dziecko zauważy, że poprzez płacz uzyskuje to, czego chce, szybko wybierze ten sposób jako najskuteczniejszy i będzie po niego sięgać jak często się da, płacząc na zawołanie.
-Histeria – Jak reagować na histerię? Tutaj są różne opinie. Niektórzy sugerują, że najlepiej pozostawić dziecko samo sobie (uważając, by nie zrobiło sobie krzywdy: jeśli dziecko zauważy, że nie ma „widowni” szybko przestanie „grać”), inni wskazują, że lepiej malucha mocno przytrzymać, pozwalając się mu uspokoić.
– Choroba – dziecko narzeka na ból głowy, brzucha czy innego rodzaju dyskomfort. Trudno ocenić, czy zgłaszane symptomy są prawdziwe czy jedynie chwilowe, wywołane stresem. Problem ten można rozwiązać często poprzez uważną obserwację dziecka oraz znajomość zachowań malucha, szczególnie brak zgłaszania problemów ze zdrowiem w okresie wolnym od przedszkola może dać sygnał, by zignorować „ból brzuszka”, bo ten szybko minie w trakcie zabawy z rówieśnikami.
Dzieci po debiucie w przedszkolu mogą również mieć problem z:
– nocnym moczeniem,
– nawykowymi zaparciami,
– ssaniem kciuka,
– wykonywaniem dotychczasowych czynności samodzielnie,
domagając się pomocy przy jedzeniu, korzystaniu z toalety, itd,
– mogą zacząć odmiennie mówić, naśladując mowę małego dziecka.
ADAPTACJA W PRZEDSZKOLU
1. Zapoznanie dzieci z placówką, można zwiedzić przedszkole z grupą kilkukrotnie.
2. Zaproponowanie rodzicom stopniowego wydłużania czasu pobytu dziecka w placówce.
3. Umożliwienie dziecku przynoszenia do placówki ulubionej zabawki.
4. Ustalenie z rodzicami, że będą każdorazowo informować dziecko, kiedy po nie wrócą, odnosząc się do rozkładu dnia w przedszkolu – przyjdę po Ciebie po podwieczorku – i należy się tego trzymać
5. Budowanie pozytywnego wrażenia o placówce, zachęcanie rodziców do takich samych zachowań.
6. Jeżeli dziecko i mama mają duże trudności z rozstaniem warto poprosić, żeby na początku przyprowadzał dziecko ktoś inny z rodziny.
7. uniemożliwianie przeciągania pożegnań – grzecznie wyjaśnij rodzicowi, że długie tulenie, powracanie, tylko utrudniają proces adaptacji.
ZAJĘCIA ADAPTACYJNE
1. Zajęcia adaptacyjne trwają godzinę w ciągu dnia, przychodzi się na nie kilkukrotnie, na przykład przez tydzień. W innych placówkach dzieci przebywają dłużej (jednorazowo około 3 godziny), a zajęcia odbywają się rzadziej.
2. Zajęcia adaptacyjne odbywają się w sali, w jakiej będą przebywać po przyjściu do przedszkola dzieci. Zazwyczaj pierwsze minuty mijają na przedstawieniu nauczycielek i maluchów. Przedszkolaki dostają identyfikatory (naklejki lub plakietki), oglądają salę, toaletę, szatnię. Ponadto organizuje się wspólne śpiewanie piosenek, tańczenie, zajęcia plastyczne, czy spontaniczną zabawę z wykorzystaniem dostępnych w przedszkolu zabawek, często również zabawy ruchowe na placu zabaw. Początkowo w zajęciach uczestniczą rodzice.
3. Zalety zajęć adaptacyjnych.
Dziecko ma szansę zobaczyć, że można świetnie się bawić nie tylko w domu pod opieką rodzica.
Maluch zaznajamia się z nowym miejscem i innymi dziećmi, paniami,
Dziecko przyzwyczaja się do nowego rytmu w przedszkolu.
TRUDNOŚCI ADAPTACYJNE W SZKOLE PODSTAWOWEJ
– Trudności w nauce (niepowodzenia szkolne, osiąganie wyników poniżej możliwości)
– Trudności w wychowaniu (zaburzenia w relacjach społecznych, zaburzenia emocjonalne i motywacyjne, zaburzenia zachowania).
– Emocje: złość, żal, rozgoryczenie, lęk, poczucie pustki i osamotnienia, bezradność
– Objawy psychosomatyczne: bóle głowy, mdłości, biegunki
– Koszmary nocne
PRZYCZYNY PROBLEMÓW Z ADAPTACJĄ
– opóźniony rozwój inteligencji,
– dysharmonijny rozwój psychiczny,
– zaburzenia dynamiki procesów nerwowych,
– opóźniony poziom analizy oraz syntezy wzrokowej i słuchowej,
– zaburzenia lateralizacji,
– nieprawidłowości w dziedzinie opieki nad dzieckiem i organizacji życia w rodzinie,
– niewłaściwy kierunek wychowania w rodzinie,
– brak współpracy rodziny i szkoły.
WSPIERAJĄCA POSTAWA NAUCZYCIELA
– dawanie emocjonalnego wsparcia dziecku. Nauczyciel wytwarza klimat, w którym dziecko może czuć się bezpieczne, a zarazem bawić się, poznawać, badać, uczyć się;
– respektowanie autonomii dziecka, a więc nie interweniowanie, gdy jest ono w trakcie zabawy lub wykonywania jakiegoś zadania i robi to na swój sposób;
– zarysowanie linii postępowania, gdy dziecko czegoś nie wie lub obawia się błędu przy podejmowaniu zadania;
– udzielanie informacji niezbędnych do wykonania zadania
PRZYCZYNY TRUDNOŚCI ADAPTACYJNYCH W KLASIE IV
Kształcenie zintegrowane
Klasy starsze
POMOC W ADAPTACJI W KLASIE IV
-Grupa Wsparcia dla rodziców.
– Spotkania czwartoklasistów z psychologami.
– Stały kontakt z byłym wychowawcą.
– Kontynuacja przyzwyczajeń i zasad sprawdzonych w klasie III.
– Stopniowe i łagodne wdrażanie nowych zasad – dwa pierwsze tygodnie września bez jedynek.
– Powitanie czwartoklasistów w Samorządzie Uczniowskim.
– Godziny wychowawcze integrujące klasę z nowym wychowawcą.
– Spacer po szkole – zwiedzamy część szkoły przeznaczoną dla starszych uczniów.
WYŻSZY ETAP EDUKACYJNY/ZMIANA SZKOŁY
– zmiana środowiska szkolnego – uczeń czuje się zagubiony w nowym budynku, nie zna rozkładu sal lekcyjnych i innych pomieszczeń, a dookoła widzi wiele nieznanych osób;
– nowy zespół klasowy – przyzwyczajenie się do obcych dotąd osób i obawa przed brakiem akceptacji ze strony koleżanek i kolegów z nowej klasy, obawa przed ośmieszeniem w nowej szkole, problemy ze znalezieniem przyjaciół.
– nowi nauczyciele i wychowawca – inne często wyższe wymagania niż w szkole podstawowej, poznanie obowiązujących reguł i zasad, dostosowanie do innego sposobu prowadzenia zajęć lekcyjnych i oceniania, przyzwyczajenie się do nowego wychowawcy i jego wymagań
– nowe, często trudniejsze wymagania edukacyjne – duża ilość lekcji, konieczność uczenia się dużej partii materiału na kolejne dni, przyzwyczajanie się do większej samodzielności w zdobywaniu wiedzy niż w szkole podstawowej.
POMOC W ADAPTACJI
– organizowanie warsztatów integracyjnych dla klas pierwszych
– zapewnianie możliwości konsultacji psychologicznych i pedagogicznych
– we wrześniu Dzień Integracji
– wyjścia klasowe i imprezy klasowe i ogólnoszkolne
– dbałość o bezpieczeństwo i rozwój każdego ucznia
– zapewnienie życzliwej atmosfery w szkole
– zachęcanie do aktywności i kreatywności
– organizowanie licznych zajęć dodatkowych
– wspieranie talentów i pasji
– wprowadzanie nowych i udoskonalanie stosowanych metod nauczania i pracy z dziećmi
– poszukiwanie nowych rozwiązań, kształcenie i doskonalenie zawodowe
TRUDNOŚCI W ADAPTACJI IMIGRANTÓW
– bariera językowa,
– izolacja w grupie rówieśniczej,
– trudności w akceptacji odmienności (obustronne),
– niedostateczne przygotowanie nauczycieli i szkół do edukacji dzieci cudzoziemskich,
– brak informacji, niedostateczna wiedza na temat potrzeb dzieci imigrantów,
– nieznajomość języka, którym posługują się inne dzieci,
– niewystarczająca znajomość innych tradycji, obyczajów.
– trudności z nawiązaniem kontaktu emocjonalnego z tymi dziećmi,
– jednakowe podejście do każdego dziecka cudzoziemca, niezależnie od pochodzenia,
– trudne relacje z rodzicami dzieci z powodu stereotypów i bariery językowej,
– niskie aspiracje edukacyjne uczniów imigrantów oraz trudności w nauce,
– trudności w przygotowaniu materiałów edukacyjnych dla dzieci imigrantów, w organizowaniu egzaminów, itp.
ADAPTACJA IMIGRANTÓW
-sprawdzenie statusu prawnego dziecka W Polsce każde dziecko ma prawo do bezpłatnej edukacji. Niezależnie od statusu prawnego rodziców, dzieci objęte są obowiązkiem przedszkolnym i szkolnym.
– osoby, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, mają prawo do dodatkowej bezpłatnej nauki języka polskiego. Naukę języka polskiego dla tych osób organizuje gmina właściwa ze względu na miejsce ich zamieszkania.
– poznanie kultury, religii nowego ucznia jest niezbędnym czynnikiem pozwalającym na uniknięcie przykrych i nieprzewidywalnych sytuacji.
zapoznanie się z systemem edukacji kraju, z którego przyjechał uczeń
– nawiązanie współpracy z nauczycielami i rodzicami
-przygotowanie zespołu klasowego oraz rodziców na przybycie nowego ucznia.
– ustalenie wymagań edukacyjnych z każdego przedmiotu dostosowanych do stopnia znajomości przez ucznia języka polskiego,
stosowanie różnorodnych narzędzi służących sprawdzaniu wiedzy i umiejętności dostosowanych do poziomu opanowania języka polskiego (np. testy wyboru, grafy, wykresy, mapy),
– stosowanie języka instrukcji przy formułowaniu zadań (krótkie, proste, jasne komunikaty typu: narysuj, przeczytaj, wybierz, dopasuj — nie należy stosować rozbudowanych poleceń o charakterze wyjaśniającym. Wszelkie wyjaśnienia muszą być poparte obrazem, tj. rysunkiem, zdjęciem itp.)
DZIECI POWRACAJĄCE Z ZAGRANICY
– wywiad z rodzicami dziecka na temat wcześniejszej edukacji, ustalenie zakresu materiału i poziomu kompetencji dziecka,
– zorganizowanie spotkania z pedagogiem lub psychologiem szkolnym,
– uwzględnienie specjalnych potrzeb edukacyjnych dziecka – zorganizowanie współpracy między nauczycielami różnych przedmiotów oraz rodzicami/ opiekunami,
– przygotowanie wychowawcy na przyjęcie dziecka (historia dziecka, doświadczenia edukacyjne, wprowadzenie do nowej grupy, plan pracy).
– pomoc w adaptacji nowego dziecka w szkole (zapoznanie z budynkiem szkoły, zasadami panującymi w szkole),
– przygotowanie klasy na przyjęcie nowego dziecka lub jeśli jest to początek roku zadbanie o przedstawienie się dzieci / integracje klasy,
– wspólne ustalenie/ przypomnienie zasad panujących w szkole/ klasie (dobrze, żeby były one wypisane lub przedstawione na obrazkach),
– wprowadzenie systemu wsparcia dla nowych dzieci – dzieci, które już uczą się w tej szkole, klasie od dawna niech będą przewodnikami/ pomocnikami w życiu szkoły/ klasy,
– wsparcie nowych dzieci poprzez znalezienie ich silnych stron, dzięki którym mogą być w klasie postrzegane nie tylko jako słabe (np. pod względem znajomości języka polskiego), ale też jako posiadające jakieś inne ważne umiejętności, którymi mogą się podzielić z innymi uczniami w klasie (np. biegła znajomość języka obcego),
– poinformowanie innych nauczycieli uczących w klasie o specjalnych potrzebach edukacyjnych dziecka,
– współpraca z pedagogiem lub psychologiem szkolnym – upewnienie się czy posiadają oni wiedzę na temat reakcji psychologicznych dziecka na zmianę miejsca zamieszkania i wykorzenienia z dotychczasowego kręgu koleżeńskiego,
– współpraca z rodzicami/ opiekunami dziecka – ustalenie zasad współpracy i komunikacji.
Opracowała: Marta Gerlach-Malczewska – psycholog
58-320 Walim
Nowa Kolonia 9
sekretariat@pppp.walbrzych.pl
+48 74 8423 194 , 797 984 251 
