MAKATON

Makaton,

czyli gesty i symbole jako wspomagająca i alternatywna metoda komunikacji

Makaton , co to jest ? Dla kogo?

Makaton zaliczany jest do grona metod AAC (ang. Augmentative and alternative communication), czyli wspomagającego i alternatywnego sposobu porozumiewania się. Wykorzystywany jest w rozwoju osób ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi. Ma na celu umożliwienie komunikowania się tym, którzy nie posiadają umiejętności mowy albo posiadają ją w stopniu uniemożliwiającym satysfakcjonujące porozumienie się.

Na czym opiera się Makaton?

Program Językowy Makaton opiera się na systemie prostych gestów i symboli graficznych. Symbole i gesty obejmują zakres podstawowy, czyli rdzeń metody, liczący około 450 pojęć, które dotyczą czynności z najbliższego otoczenia użytkownika i zaspokajają jego główne potrzeby. W metodzie Makaton znajduje się też około 7000 pojęć uzupełniających – rozszerzenie dla słownictwa podstawowego.

W obrębie Makatonu znajdują się pojęcia odnoszące się m.in. do: najpilniejszych potrzeb, nawiązywania interakcji, domu, szkoły, pracy, znajomych, ludzi, przedmiotów, żywności, wydarzeń, czynności, świata zewnętrznego, zwierząt, pojazdów, działania, położenia przestrzennego i cech.

Gesty w Makatonie

Gesty w Makatonie to inaczej symbole manualne, które są formami wspomagającymi słowne porozumiewanie się. Ich głównym zadaniem jest wzmocnienie komunikatu i nauka mowy. Gesty i mowa uczone są równocześnie. Na każde przyswajane pojęcie przypada odpowiedni gest.  Gesty są po prostu wzmocnieniem komunikatu przekazywanego dziecku lub przez dziecko. Gestom zawsze towarzyszy poprawna, gramatyczna mowa!

Są opracowane na bazie naturalnych znaków odnoszących się do codziennych czynności wykonywanych przez osoby sprawne, uzupełnione przez kilka znaków z Polskiego Języka Migowego- niektóre z nich zostały uproszczone i zmodyfikowane.   Istotnym elementem w komunikacji jest również wyraz twarzy, kontakt wzrokowy, postawa ciała czy zachowanie przestrzenne.

Symbole (znaki) w Makatonie

Symbole w Makatonie stosowane są przez osoby niezdolne do wykonania gestu, które wskazując na symbol, sygnalizują swoje potrzeby i zainteresowania. Wybór określonych symboli Makaton odbywać się może też przez ich wskazywanie przy użyciu dodatkowych wspomagających urządzeń. Ze znaków graficznych można stopniowo rezygnować w miarę opanowania systemu językowego i coraz skuteczniejszego porozumiewania się.

Znaki manualne w Makatonie są proste w motorycznym wykonaniu, czytelne i ikoniczne. Są to czarno-białe (czarna figura, białe tło) rysunki liniowe. Odznaczają się przejrzystością i prostotą, co pozwala nawet na ich ręczne rysowanie. Ze znaków graficznych tworzone są książki, dzienniki i plany dnia. Symbole nie są podpisane wewnątrz symbolu graficznego. Opis może się znajdować nad lub pod symbolem, lub nie ma go w ogóle. Pod tym względem Makaton zakłada dowolność-umiejscowienie i forma liter może być swobodnie dobierana.

Zarówno symbole, jak i gesty mogą być formami alternatywnymi (gdy mowa nie występuje w ogóle) lub wspomagającymi mowę (gdy mowa występuje, lecz w niewystarczającym zakresie, aby móc ją zrozumieć).

Dla kogo jest Makaton?

Komunikacja jest najczęstszą formą społecznego zachowania się człowieka. Niestety nie każdy posiada umiejętności porozumiewania się za pomocą mowy. Mogą w tym przeszkodzić m.in. ograniczenia fizyczne, niepełnosprawność intelektualna i przebyte choroby. Użytkownikami alternatywnych i wspomagających metod komunikacji mogą być zarówno dzieci i młodzież, jak i dorośli.

Makaton skierowany jest do osób ze specyficznymi zaburzeniami rozwoju mowy i języka, które mają problemy z artykulacją, ich mowa jest trudna do zrozumienia, a komunikaty mało czytelne. Najczęściej stosowany jest w przypadku osób z porażeniem mózgowym, autyzmem, niepełnosprawnością intelektualną i po przebytym udarze mózgu, a także u osób niesłyszących i z niedosłuchem. Z Makatonu korzystają również sprawne dzieci, których rodzice pragną komunikować się z nimi w okresie przedwerbalnym, gdy nie ma jeszcze mowy, a naturalnym systemem komunikacyjnym dziecka są gesty.  Nie ma jednej określonej grupy wiekowej czy kulturowej, do której adresowana byłaby ta pomoc.

Aby Makaton mógł przynosić jakiekolwiek efekty, ważne jest to, aby partnerzy komunikacji (rodzice, pedagodzy, nauczyciele, pracownicy ośrodków, fizykoterapeuci, znajomi) także byli objęci programem nauczania i sprawnie posługiwali się symbolami i gestami. Zasada ta dotyczy każdego alternatywnego sposobu porozumiewania się

„Małe gesty mogą znaczyć więcej niż wielkie słowa”

Mowa, obok myślenia i sfery emocjonalno – motywacyjnej, jest wyznacznikiem psychicznego rozwoju człowieka. Uczenie się mówienia jest prawdopodobnie największym skokiem intelektualnym w życiu jednostki, otwiera ono przed dzieckiem nowy świat, świat pytań, rozumowania, komunikacji społecznej i opinii, które nadają ogromnego przyspieszenia wszystkim innym rodzajom uczenia się i sprawiają, że dziecko zaczyna się nagle wydawać w pełni rozwiniętą osobą.

Wszyscy jednak wiemy, że jeżeli dziecko nie mówi, to wcale nie oznacza, że nie ma nic do powiedzenia. Często z racji zakłóceń rozwoju, dezorganizacji ulega również proces porozumiewania się. Dziecko nie zna innego niż mowa skutecznego środka, za pomocą którego mogłoby przekazać to, co chce powiedzieć. Wiele dzieci, szczególnie niepełnosprawnych, w takich sytuacjach stosuje inne formy, jak: krzyk, płacz, autoagresja, izolowanie się – zachowania, które pomagają im zwrócić na siebie uwagę i w ten sposób zakomunikować swoje potrzeby. Często zachowania tego typu są wołaniem dziecka o pomoc w zrozumieniu otaczających je sytuacji, tego, co inni do niego mówią i czego od niego oczekują.

Dzieci niemówiące lub komunikujące się z otoczeniem w sposób bardzo uproszczony za pomocą gestów, mimiki i ruchów stanowią dużą grupę wśród dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Zarówno rodzic, jak i nauczyciel musi zrozumieć ich prośby, potrzebę działania i komunikowania się, a one muszą zrozumieć, czego od nich oczekuje druga osoba.

Istnieje wiele form komunikacji wspomagającej i alternatywnej, które ułatwiają takim dzieciom porozumiewanie się, np. za pomocą zdjęć, obrazków, znaków, symboli, czy metod gestowo – mimicznych. Możliwość komunikowania się przy użyciu wspomagających sposobów porozumiewania się ma dla osób z zaburzeniami mowy różnorodne znaczenie. Mogą wypowiedzieć swoje zdanie, wyrazić potrzeby, opinie, podzielić się odczuciami i emocjami, „wygadać” się.  Mają szansę być osobami decyzyjnymi – dzięki komunikacji wspomagającej i alternatywnej „powiedzą”, co w danej chwili chcą zjeść, czy robić. Dzięki tej umiejętności mogą również zapytać o coś, wyrazić sprzeciw, odmówić. W sytuacjach niezadowolenia nie potrzebują już uciekać się do ostrych form protestu, takich jak, krzyk, bicie, czy apatia. Stają się partnerami w dialogu z drugim człowiekiem. Mają aktywny wpływ na relacje z innymi.

Jedną z propozycji pomocy, pośród wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się – AAC, skutecznego i możliwego skomunikowania się z dzieckiem jest Program Językowy Makaton – system gestów i symboli graficznych. Makaton nie odkrywa czegoś nowego, ale wykorzystuje to, co dziecko już zna i co jest mu bliskie – prosty gest i rysunek graficzny. 

Obecnie Makaton stosowany jest w całym kraju w przedszkolach, szkołach, ośrodkach.

Jeżeli dziecko z zaburzoną mową nie ma ograniczeń ruchowych, najbardziej ekonomiczną formą komunikacji jest nauka gestów – nie musimy wówczas  tworzyć książek komunikacyjnych i nosić ich ze sobą. Gest jest zawsze z nami – tak samo, jak mowa.

Elementy komunikacji wspomagającej i alternatywnej wprowadzamy już małemu dziecku. Usprawniamy tym samym nie tylko porozumiewanie się dziecka z otoczeniem, ale również poprawiamy koncentrację wzrokowo – ruchową, uwagę, spostrzegawczość, pamięć, myślenie. Stymulujemy wszystkie procesy poznawcze dziecka. Gestom zawsze towarzyszy mowa. Im więcej słów dziecko słyszy, tym bogatsze będzie miało słownictwo (również to bierne) i tym szybciej będzie się poszerzał zasób jego słów (gestów).

Odnosi się to oczywiście do słów kierowanych wprost do dziecka. Dziecko zaczyna rozumieć sens słów dopiero wówczas, kiedy odnoszą się one do czegoś, z czym mogą je połączyć. Dlatego rodzice i inni opiekunowie powinni jak najczęściej mówić do dzieci, starając się, kiedy to tylko możliwe, koncentrować się na tym, co jest i dzieje się tu i teraz – wskazując i nazywając przedmioty, osoby i wydarzenia z najbliższego otoczenia dziecka, a zwłaszcza jego własne zachowania, uczucia i próby mówienia. Ważne jest, aby język kierowany do dziecka był językiem prostym, jasnym,o pozytywnej intonacji.

Funkcjonowanie  komunikacyjne dzieci z zaburzoną mową zależy więc  w dużej mierze od stwarzanych okazji i sytuacji społecznych.  

Dajmy niemówiącemu dziecku zastępcze narzędzie mowy. Dbajmy o jego postępy w komunikowaniu się (w rozumieniu pojęć, mowy, otoczenia). Stwarzajmy częste sytuacje do „dialogu”, wymiany komunikatów z rówieśnikami i z innymi osobami (w szkole, w sklepie, podczas wizyt u cioci). Każde dziecko musi mieć nie tylko motywację, ale także wiele okazji do nawiązywania kontaktów z innymi. Widząc radość, jaką daje dziecku zrozumienie jego komunikatów kierowanych do innych, wiemy, że ta droga ma sens. Pamiętajmy, że niemówiące dziecko ma zamknięty w sobie zaczarowany ogród. Dając mu narzędzie do porozumiewania się, otwieramy do niego furtkę i możemy go wspólnie pielęgnować i rozwijać.

Źródło:

https://pedagogika-specjalna.edu.pl/logopedia/makaton/

https://www.makaton.pl/

https://zdrowie.tvn.pl/a/makaton-czyli-gesty-i-symbole-jako-alternatywna-i-wspomagajaca-metoda-komunikacji? 

https://mockomunikacji.com/ 

Opracowała mgr Agnieszka Matejczuk